امروزه با پیشرفت تکنولوژی و ماشینی شدن زندگی ها، رانندگی در خیابان‌های شلوغ طاقت‌فرساست، مخصوصا اگر مجبور باشید ساعت‌های زیادی را به رانندگی مشغول باشید. در این شرایط اتومبیل دنده‌ای انتخاب مناسبی نیست و بهتر است در فکر خرید یک خودروی اتوماتیک باشید.
گیربکس اتوماتیک به صورت استاندارد اولین بار در سال 1941 در خودرو لوکس کادیلاک استفاده شد، در آن زمان به دلیل کم بودن نسبی تعداد اتومبیل و ترافیک استفاده از این نوع جعبه دنده صرفا جنبه لوکس و تشریفاتی داشت اما به دلیل تقاضای زیاد در ایالات متحده بسرعت استفاده از آن عمومیت پیدا کرده و رو به گسترش رفت تا جایی که در اواسط دهه نود بررسی ها نشان داد نزدیک به هشتاد درصد رانندگان در ایالات متحده طریقه استفاده از جعبه دنده دستی را نمی‌دانستند زیرا آموزش و امتحان گواهینامه رانندگی با خودرو های گیربکس اتوماتیک انجام می‌شد.
از دهه گذشته در ایران نیز تعداد اتومبیل های گیربکس اتوماتیک به سرعت رو به افزایش است. این در حالیست که آموزش و آزمایش گواهی نامه رانندگی همچنان با اتومبیل های گیربکس دستی صورت می‌گیرد. اکثر دارندگان اتومبیل های گیربکس اتوماتیک تصور می‌کنند رانندگی با خودرو دنده اتوماتیک در فشردن پدال گاز و ترمز خلاصه میشود، از این رو در کوتاه مدت باعث صدمه به گیربکس اتومبیل خود می‌شوند. نکات زیادی در مورد رانندگی و نگهداری گیربکس اتوماتیک وجود دارد.
اگر برای اولین بار میخواهید با اتومبیل دنده اتوماتیک رانندگی کنید قبل از هر چیزی بخاطر داشته باشید که باید استفاده از پای چپ برای رانندگی را فراموش کنید زیرا پای چپ در رانندگی برای فشردن پدال کلاچ است که در اتومبیل دنده اتوماتیک وجود ندارد . استفاده از پای چپ در اتومبیل گیربکس اتوماتیک به معنی فشردن پدال ترمز با آن است و در صورتی که همزمان در حال فشردن پدال گاز باشید قطعا گیربکس اتومبیل شما دچار آسیب جدی میشود.
هنگام روشن کردن اتومبیل حتما پای خود را روی پدال ترمز بگذارید البته مکانیزم اکثر اتومبیل های امروزی به ترتیبی است که معمولا بدون فشردن پدال ترمز روشن نمی‌شود اما بهتر است بعد از روشن شدن موتور نیز تا قبل از حرکت پا را از روی پدال ترمز بر ندارید. علت این توصیه صرفا بخاطر نکات ایمنی است زیرا در اتومبیل دنده اتوماتیک بعد از خاموش شدن موتور عملا دنده درگیری وجود ندارد و بجز حالت پارک شیفتر دنده بقیه دنده ها خلاص می‌باشند، حال اگر آخرین باری که شما اتومبیل را پارک کرده‌اید سیم یا مکانیزم الکترونیکی شیفتر دنده دچار اشکال شده و اتومبیل در در حالت پارک قرار نگرفته باشد بلافاصله بعد از روشن شدن موتور ، اتومبیل حرکت میکند و ممکن است باعث مشکلات جبران ناپذیری بشود. هر چند این احتمال ضعیف است اما قابل چشم پوشی نیست.
بعد از روشن شدن موتور حتی در هوای گرم بهتر است قبل از حرکت دقایقی را برای گرم شدن موتور منتظر بمانید، حرکت بلافاصله مخصوصا در هوای سرد باعث تعویض خشک و خشن دنده ها میشود که در اغلب اتومبیلها کاملا محسوس است، رعایت این نکته در طول عمر شیرهای برقی و مجموعه کنترل هیدرولیکی گیربکس موثر است. دنده پارک P برای گرم شدن موتور اتومبیل بهترین انتخاب است اما در صورت حضور در اتومبیل میتوان از حالت خلاص N نیز برای گرم کردن موتور استفاده کرد. هنگام تغییر وضعیت شیفتر دنده از حالت پارک P یا خلاص N به حالت حرکت D یا دنده عقب R باید پدال ترمز را نگه دارید، گاز دادن به موتور و تعویض دنده در حالتی که دور موتور بالاست باعث آسیب فوری و جدی به قسمتهایی از گیربکس میشود و ممکن است گیربکس به تعمیر اساسی نیاز پیدا کند.
بعد از انتخاب دنده با برداشتن پا از روی پدال ترمز اتومبیل به آرامی حرکت میکند و با فشار بر روی پدال گاز سرعت اتومبیل افزایش پیدا کرده و دنده ها به ترتیب عوض میشود. برای تعویض اتوماتیک دنده ها در گیربکس اتوماتیک هیچ نیازی به رها کردن یا کم کردن گاز وجود ندارد و گیربکس بوسیله مکانیزم کنترل دور موتور، دور موتور را هنگام تعویض دنده پایین آورده و با دنده بعدی یا قبلی هماهنگ میکند. بسیاری از افراد تصور می‌کنند در اتومبیل دنده اتوماتیک راننده اختیار عمل نداشته و دنده ها کاملا بدون دخالت راننده تعویض می‌شوند در صورتی که گیربکس اتوماتیک به دلیل نداشتن پدال کلاچ و لزوم رها کردن پدال گاز عمل تعویض دنده مستقیم یا معکوس را با دخالت راننده در کسری از ثانیه انجام می‌دهد که بسیار سریعتر از ماهرترین راننده در گیربکس دستی است. در گیربکس اتوماتیک زمان (دور موتور) تعویض دنده رابطه مستقیم با مقدار فشردن پدال گاز دارد به طوری که اگر راننده با گاز کم (دور موتور پایین) حرکت کند دنده ها در دور پایین عوض شده و اتومبیل به آرامی سرعت می‌گیرد، در این حالت اغلب تمام دنده های گیربکس تا سرعت هشتاد کیلومتر تعویض میشود. اما اگر راننده پدال گاز را تا انتها فشار دهد و باصطلاح تخته گاز برود اتومبیل با حداکثر شتاب حرکت کرده و همه دنده ها بعد از رسیدن دور موتور به انتها یا ردلاین red line تعویض می‌شوند. زمان تعویض دنده در گیربکس اتوماتیک با توجه به شرایط اتومبیل و جاده نیز تغییر میکند، بعنوان مثال در سربالایی ها دنده مستقیم دیرتر و دنده معکوس زودتر تعویض میشود اما در سر پایینی ممکن است با رها کردن پدال گاز در سرعت شصت کیلومتر گیربکس در دنده چهار یا پنج قرار بگیرد.
برای استفاده صحیح از گیربکس اتوماتیک و طول عمر قطعات گیربکس باید دنده مناسبی را در شرایط متفاوت انتخاب نمود. در ترافیک های سنگین که با ایست کامل و حرکت آرام اتومبیل همراه است بهتر است حالت دنده یک را انتخاب کنید ( در بعضی از اتومبیل ها دنده 1 با حرف L نشان داده میشود) زیرا در صورتی که شیفتر روی وضعیت درایو D باشد ، گیربکس در هنگام راه افتادن دنده یک را انتخاب میکند اما به محض اینکه شما به اتومبیل جلویی نزدیک شده و پدال گاز را رها می‌کنید گیربکس به دنده دو یا سه میرود و به محض توقف کامل مجددا در دنده یک قرار می‌گیرد. با هر بار حرکت و توقف شما هر چند کوتاه باشد این مساله تکرار میشود و با توجه به اینکه تعویض هر دنده در گیربکس اتوماتیک مستلزم عملکرد مجموعه ای از کلاچ ها و سوپاپ هاست یقینا این امر باعث کوتاه شدن عمر مفید گیربکس میشود. در مورد ترافیک و بطور کلی فشردن و رها کردن اجباری پدال گاز در هر سرعتی زیر نود کیلومتر بویژه در سربالایی ها نیز باید دنده مناسب را انتخاب کرد به طوری که هر بار رها کردن و فشردن پدال گاز باعث تعوض دنده نشود. آگاهی از تعویض دنده با توجه به تغییر دور موتور و انتخاب وضعیت مناسب شیفتر دنده بعد از مدتی حاصل میشود اما بطور مثال با خودروی اتوماتیک چهار دنده در سرعت هشتاد کیلومتر میتوان دنده سه دستی را انتخاب کرد .
به طور کلی میتوان گفت همیشه در شرایط ترافیک، سر بالایی یا محدودیت سرعت باید دنده ای را در حالت دستی انتخاب کنید که گیربکس در حالتی که پای شما روی پدال گاز است انتخاب میکند. در گیربکس هایی که حالت تعویض دستی و نشانگر دنده دارند (تیپ ترونیک) در سرعت معین هنگامی که پا روی پدال گاز است با قرار دادن شیفتر در حالت دستی وضعیت دنده مشخص شده و می‌توانید در همان حالت به رانندگی ادامه دهید. برای تعویض حالت شیفتر دنده از وضعیت اتوماتیک به دستی یا بلعکس نیازی به رها کردن پدال گاز یا فشردن پدال ترمز نیست.
استفاده بهینه و نکاتی برای طول عمر بیشتر گیربکس اتوماتیک
گیربکس اتوماتیک ساختار متفاوتی از گیربکس دستی دارد، بدلیل انتقال گشتاور موتور از طریق جریان روغن به گیربکس، و ساختار هیدروالکترومکانیکی آن، نگهداری و استفاده از خودرو اتوماتیک، مستلزم دقت و حساسیت بیشتری است. رعایت موارد زیر، باعث افزایش طول عمر انواع گیربکس اتوماتیک میشود:
– هنگام رانندگی در ترافیک سنگین و طولانی (بیشتر از 15 دقیقه) ، از سیستم تعویض دنده دستی (+ – M) استفاده کنید، ا دنده 1 رانندگی کنید، پس از باز شدن راه، دنده را در وضعیت D قرار داده به رانندگی ادامه دهید. تعویض های مکرر دنده 1 به 2 و برعکس در گیربکس اتومات، باعث گرم شدن آن شده و تقه هایی که در اثر این کار در گیربکس ایجاد میشود، در دراز مدت آن را از تنظیم خارج میکند.
– مسیرهای سر بالایی و پر شیب، به گیربکس فشار وارد می کنند، حتی المقدور از تردد در این مسیرها اجتناب کنید.
– حمل بار و سرنشین اضافه در خودرو اتوماتیک و بکسل کردن خودرو دیگر، از عمر قطعات گیربکس اتوماتیک می‌کاهند.
– در توقف های کمتر از دو دقیقه (مثلا پشت چراغ قرمز)، پای خود را روی ترمز نگاه دارید و دنده را به N یا P منتقل نکنید، زیرا استهلاک این تغییر وضعیت بیشتر از استهلاک کارکردن درجای گیربکس است. در صورت توقف بیشتر از دو یا سه دقیقه پشت چراغ قرمز، دنده را در وضعیت N قرار دهید (نه P).
– گیربکس اتوماتیک پژو برای رانندگی عادی طراحی شده، استفاده مکرر از دکمه S (اسپورت)، فشار زیادی به گیربکس وارد می کند و کمتر باید مورد استفاده قرار گیرد.
– برای شروع حرکت، ابتدا دنده را به D منتقل کرده، پس از احساس درگیر شدن گیربکس (صدای تق یا تکان خفیف)، شروع به گاز دادن کنید. در غیر اینصورت ضربه وارده به گیربکس به آن آسیب وارد میکند.
– روغن گیربکس را در زمانبندی و کیلومتر تعیین شده تعویض کنید.
– خطاهای گیربکس را جدی گرفته و در اولین فرصت به تعمیرکار متخصص مراجعه کنید. ادامه رانندگی با گیربکس معیوب، باعث گسترش خرابی به سایر قطعات شده و هزینه و زمان تعمیرات آن را چندین برابر میکند.
– کمپانی های خودرو سازی، با گذشت زمان، برنامه های جدیدتری برای نرم افزار گیربکس ارائه می‌کنند، برنامه کامپیوتر گیربکس را هر 2 سال یکبار بروز کنید.
– پدال گاز را نرم جابجا کنید، با توجه به طرز کار گیربکس اتومات ، فشار دادن زیاد و نامنظم پدال گاز، باعث ضربه به گیربکس شده و از عمر آن می‌کاهد.
– در برف و گل و … بکسبات نکنید، زیرا نرم افزار گیربکس برای چنین شرایطی طراحی نشده است.
– سایز اصلی رینگ و لاستیک خودرو را تغییر ندهید، طراحی گیربکس، نرم افزار و محاسبات دنده ها بر اساس سایز اصلی رینگ و لاستیک انجام شده اند. با تغییر سایز لاستیک و رینگ عمر و کارایی گیربکس کاهش می‌یابد.
– خودروهای اتوماتیک سیستم برق پیچیده تری نسبت به سایر خودرو ها دارند، ترجیحا از وسایل برقی اضافه مانند چراغ زنون، آمپلی فایر، دزدگیر متفرقه و … استفاده نکنید.
– مجموعه گیربکس اتوماتیک سنسورها و مدارهای الکترونیکی حساسی دارد و موتورشویی برای آنها چندان توصیه نمی‌شود.
